پیشگفتار
فقر و بیماری با سرمایه اجتماعی، رابطه معکوس دارد. فقر، افقِ دید انسان را محدود می‌کند. علاوه بر آن، زمینه انواع بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی را ایجاد نموده و با شیوع این پدیده، امنیت اجتماعی سلب شده و آثار روحی و روانی مترتّبِ بر آن نیز، دامن‌گیر اقشار مختلف جامعه می‌شود. لذا توجه جدی به معضلات اجتماعی که ریشه در مسائل فرهنگی و نیز مشکلات اقتصادی خانواده‌ها دارد، ضرورتی انکارناپذیر است.
مسئله بیماری در کشور ما، موضوعی پیچیده به نظر می‌رسد. این پیچیدگی از یک سو، بیانگرِ پراکندگیِ جغرافیایی می‌باشد و از سوی دیگر، ناظر به شرایطِ متفاوت توسعه‌یافتگی مناطق مختلف، از منظر آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است.
مناطقِ توسعه‌یافته با بیماری‌هایی از جمله: دیابت، انواع سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی و عروقی و چاقی روبه‌رو می‌باشند. از سوی دیگر؛ مناطقی متأثر از فقر، با آب ناسالم و تغذیه ناکافی و نیز ضعف بهداشتِ عمومی روبه‌رو می‌باشند که به این دلیل با میزان بالایی از مرگ و میر مادر و نوزادان، سل، عفونت‌های حادّ تنفسی، سوء تغذیه و بیماری‌هایی نظیر مالاریا، هپاتیت و.. روبرو می‌باشند.
در حوزه سلامت توجه به دو نکته اساسی ضروریست: در حالت اول یافتن پاسخی خردمندانه و عملیاتی برای این سوال است که در مقابل بیماری‌ها و مصدومیت‌های موجود چه باید کرد؟
دوم؛ توجه جدی به امر آموزش و پیشگیری از بیماری و مصدومیت‌هاست. به استناد بیانیه سازمان جهانی بهداشت اگر تمامی هزینه های دنیا برای درمان بیماری‌ها اختصاص داد شود، باز هم ناکافی و ناکارآمد خواهد بود. از این رو همان جمله معروف توصیه می‌شود:"پیشگیری بهتر از درمان است."
با نگاهی گذرا به واقعیت‌های امروز و نگاه رو به جلو و معطوف به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل؛ در خواهیم یافت که برای حلّ مشکلات حوزه بهداشت و درمان حداقل دو برنامه نیاز است:
در بازه کوتاه‌مدت می‌بایست به نیازهای درمانیِ موجود پاسخ داد؛ چه آنکه گران بودن خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی، فشار سنگینی را بر پیکره خانواده‌ها وارد نموده است. بدون تردید رفع نیازهای درمانیِ موجود، مقدمه حرکت به سمتِ مطلوب است.
در دراز‌مدت نیز می‌بایست با تدوین برنامه‌هایی با گستره ملی؛ با رویکردِ توانمندسازی و از طریق توسعه‌ی آموزشی، فرهنگی و اجتماعی، در جهت ارتقایِ سلامت جسمی، روحی و روانی کل جامعه اقدام ورزید.
مسئله
نظر به این که معمولأ متخصصان حوزه‌های مختلف و به طور خاص متخصصین بخش سلامت، تمایلی جهت اقامتِ دائم در مناطق محروم ندارند؛ لذا وضعیت بهداشت و درمان در بسیاری از نقاط کشور چندان رضایت‌بخش نبوده؛ طوری‌که تیتر «کمبود پزشک متخصص و تجهیزات پزشکی در شهرستان …» را به طور مکرّر در مطبوعات می‌توان دید. در بسیاری از مناطق کشور؛ گاه برای یک جراحی، به ناچار می‌بایست مسیرهای طولانی طی شود که علاوه بر افزایش قابل ملاحظه هزینه خانواده، خطرات جاده‌ای، سردرگمی در مراکز استان‌ها؛ موجب تأخیر و گاه توقف سیر درمان می‌شود.
به طور خلاصه کشور ما دارای شرایط زیر می باشد:
- مصدومیت‌ها، حوادث جاده‌ای و ترافیکی و از طرفی فراوانی خشونت‌ها و حجم عظیم استرس‌های روزانه
- بیماری‌های گسترده قلبی و عروقی، رشد بی‌رویه سرطان‌ها، ایدز و بیماری‌های عفونی
- شیوه‌های زندگی پرخطر نظیر استعمال دخانیات، کم‌تحرکی، مصرف بی‌رویه دارو و تغذیه ناکافی
- مباحث گسترده‌تر اجتماعی نظیر: فقر، اعتیاد، ناامیدی اجتماعی و خودکشی‌های نسل جوان، بیکاری، بی‌خانمانی،حاشیه‌نشینی، فرزندان طلاق، کمبود آب آشامیدنی سالم، آلودگی هوا، تخریب محیط‌زیست، ضعف اطلاعات بهداشتی و عدم مشارکت‌های اجتماعی سلامت‌محور.
باری؛ اعتقاد ما این است که منابع باید از خدماتِ درمانیِ گران‌قیمت و با فنّاوری بالا، به سوی خدماتِ پیشگیرانه‌ی قابل پرداخت و در دسترس هدایت شود. از این رهیافت، اگر ارتقای سلامت را مجموعه تمامی فعالیت‌هایی که با هدف: پیشگیری از بیماری‌ها، افزایش سواد بهداشتی و تندرستی بدانیم، می‌توان به جرأت ادعا کرد که تمامی این مباحث از طریق آموزش و ارتقای سلامت قابل حل می‌باشد.
طرح: بسترسازی، تجمیع و سازماندهی ظرفیت‌های اجتماعی حوزه سلامت
مخاطبین: عموم مردم؛ بدون در نظر گرفتن: سن، جنسیّت، مذهب، قومیّت و منطقه جغرافیایی
هدف: در کوتاه‌مدت: پیگیری و درمان نیازمندان واقعی و در چشم‌انداز بلندمدت: آموزش، بمنظور ارتقایِ سلامت و نهادینه کردن فرهنگِ خودمراقبتی، با هدفِ پیشگیری از بیماری، سوانح و مصدومیت‌ها است.
درمان؛ (هدف کوتاه‌مدت)
با توجه به موارد نیازمندی فوق از دو گروه عمده خدمت گیرنده و ارائه‌دهنده خدمت می‌توان یاد کرد:
اول: کثرت مردم مناطق محروم و حاشیه‌نشین شهرها، که حتی در زمینه تأمین معیشت با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو بوده و سال‌های طولانی بخاطر ترس از هزینه‌های سنگین درمانِ آزاد، سیرِ درمانشان را پیگیری نکرده یا به طور کلی متوقف کرده-اند.
دوم: ظرفیت بالقوه قاطبه شریف جامعه پزشکی و پیراپزشکی که همکاری خیرخواهانه خود مبنی بر ویزیت و درمان رایگان ماهیانه ده بیمار نیازمند را اعلام نموده‌اند. با توجه به این حجم عظیم از ظرفیت‌های بالقوه و نیز نیازمندی شدید دایره هدف، برآنیم که در زمینه درمان رایگان نیازمندان اقشار آسیب‌پذیر، دست به دست هم دهیم.
چگونگی گزینش بیماران
مراحل گزینش، پیگیری و پذیرش:
مرحله اول: شناسایی نیازمندان؛ توسط مؤسسات خیریه، سازمان‌های مردم‌نهاد و مراکز مُعین، افراد معتمد محل و گروه‌های جهادی اعزامی به مناطق محروم
مرحله دوم: ویزیت اولیه و تأیید نیازمندی ارجاع به مرکزدرمانی مادر، توسط متخصصین یا پزشکان عمومی منتخب که در مراکز بخش، شهرستان و استان‌ها حضور دارند. به این گونه که در صورت تشخیص پزشکان همیار مؤسسه و تأیید نیاز اعزام فرد بیمار به مرکز؛ شماره تلفن و آدرس فرد مراجعه‌کننده به واحد هماهنگی مستقر در مؤسسه داده می‌شود تا در سیستم جامع الکترونیکی ثبت و سیر درمان پیگیری شود.
مرحله سوم: معاونت درمان، مسئول پیگیری و اخذ نوبت از پزشک همیار و در نهایت دعوت از شخص مربوطه جهت مراجعه به مرکز خواهد بود.
مرحله چهارم: معاونت پیگیری پس از درمان، ضمن ارتباط‌گیری سازنده و با تکریم شخصیت و حفظ شأن و کرامت فرد نیازمند، نیازهای ایشان را طبق آنچه‌که در دستورالعمل‌های این مؤسسه پیش‌بینی شده، برعهده خواهد داشت.
نحوه تأمین مواد و تجهیزات پزشکی
از جمله برنامه‌های مؤسسه این است که از تمهیدات قانون‌گذار محترم که در راستای مشارکت‌های اجتماعی شرکت‌ها در نظر گرفته شده، به نحو مؤثری بهره‌برداری نماید. ظرفیت‌هایی همچون معافیت‌ها و تخفیف‌های مالیاتی برای شرکت‌های یاری‌کننده مؤسّسات خیریه و مردم‌نهاد و نیز وارد کردن موردی تجهیزات پزشکی مورد نیاز، بدون پرداخت عوارض گمرکی.
از طرفی، هزینه اقلام دارویی، مواد و تجهیزات پزشکی قابل توجه بوده که با توجه به اعلام همکاری شرکت‌های داروسازی و نیز شرکت‌های داخلی و وارداتی مواد و تجهیزات پزشکی؛ با امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری، نگرانی ناشی از تأمین دارو و مواد مورد نیاز را حل نمود. الحمداله تاکنون تعداد زیادی از خیراندیشان عزیز، تمایل خود را در جهت خریداری دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی مورد نیاز و اهدا آن به مؤسسه ابراز نموده‌اند که انشااله این ظرفیت بالقوه را به صورت جدی مورد توجه قرار خواهیم داد.
ضرورت داشتن محل اسکان در مراکز استان ها، جهت اقامت بیماران
با توجه به تجمیع امکانات درمانی در مراکز استان‌ها، شهرهای بزرگ و خصوصأ در تهران و به تبعِ آن سکونت جمع کثیری از اساتید و اعضای محترم جامعه پزشکی و پیراپزشکی در کلانشهرها؛ حجم مراجعه برای تکمیل سیر درمان بسیار چشمگیر است. با در نظر گرفتن این مهم و نیز با توجه به این که بیشترین درصد مخاطبین مؤسسه از دورترین و محروم‌ترین مناطق کشور به این کلانشهرها و خصوصأ تهران سفر می کنند، ضرورتأ می‌بایست در وهله اول اسکان این عزیزان مورد توجه قرار گیرد. بی‌شک حضور فرد بیمار و همراهان ایشان از اقصی نقاط شهرها و روستاهای مختلف، امکانات اقامتی و رفاهی را در کنار بیمارستان‌های بزرگ می‌طلبد. لذا فراهم‌آوری محل اقامت مراجعه‌کنندگان به عنوان یک اولویتِ ضروری مطرح است.
چگونگی تأمین هزینه‌های جاری
بالتبع برای فعالیت مؤسسه، هزینه‌هایی جاری وجود دارد که به اختصار بیان می‌گردد:
اقلام دارویی، مواد و تجهیزات پزشکی؛ هزینه‌های اداری؛ هزینه‌های پشتیبانی و هزینه‌های تأسیساتی
آنچه در برنامه‌های کلان مؤسسه تعریف می‌شود، تسریع در خوداتکایی؛ طی پنج سال اول بعد از شروع بکار مؤسسه هست. لذا بازوان تأمین هزینه‌ها در مؤسسه به شرح ذیل می‌باشد که در ادامه نیز توضیحات بیشتر ارائه می‌گردد:
- جذب موقوفات که درآمد و حق بهره‌برداری از آن ها به مؤسسه اختصاص داده شود.
- جذب حق مالکیت معنوی اختراعات، اکتشافات و تألیفات فرهیختگان ارجمند (وقف فرهنگی)
- اخذ مجوز و انتشار هفته نامه تخصصی حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی و اختصاص درآمد آن به مؤسسه
- تصویب اختصاص حمایت‌های سالانه نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی
- امضای تفاهم‌نامه همیاری با شرکت‌های داروسازی، مواد و تجهیزات پزشکی داخلی و وارد‌کننده
- جذب حمایت و همیاری اصناف، شرکت‌های تولیدی، تجاری، بازرگانی، کشاورزی، خدماتی، صنعتی و معدنی در راستای "مسئولیت اجتماعی شرکتی"
چگونگی معرفی به پزشکان
شهر تهران، بیشترین و بزرگترین دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و به تبع بیشترین و مجهزترین مراکز درمانی را در خود جای داده که تاکنون حجم قابل توجهی شامل؛ ۴۶۳ پزشک متخصص و فوق تخصص، ۳۵۲ پیراپزشک و ۱۴ شرکت کالاپزشکی مستقر در شهر تهران، همکاری خداپسندانه و انسان‌دوستانه خود را اعلام نموده‌اند. بدین‌ترتیب که با شناسایی بیماران نیازمند و تشخیص نوع نیازمندی، آنان را به مطب شخصی یا کلنیک پزشک مربوطه ارجاع خواهیم داد.
به چهار طریق می‌توان این ظرفیت عظیم خیراندیشی را مطمح نظر قرار داد:
ماهیانه: ویزیت و در صورت نیاز جراحی پنج تا پانزده بیمار در مطب، کلنیک و یا بیمارستان محل خدمت
حضور ماهیانه: دو شبانه‌روز در شهرستان‌ها و بخش‌های محروم
حضور فصلی: سه تا پنج روز در شهرستان‌ها و بخش‌های محروم
حضور سالیانه: یک هفته تا ده روز در بیمارستان‌های صحرایی یا اتاق‌های عمل سیار یا درمانگاه‌های مناطق محروم
ضرورت تفکیک هیئت امنا از شورای اجرایی
سیاست‌گذاری در محیط دانشگاهی رشته‌ای جدید محسوب می‌شود. دانایی و توانایی؛ اصول بنیادی در مدیریت محسوب می‌شوند. این دو به مثابه دو بال یک پرنده‌اند که در صورت استفاده شایسته، می‌توان آثار آن را در اندک زمانی لمس نمود. لذا صحیح‌تر آنست که به سمتی پیش برویم که مسئولیت‌های اجرایی را به جوانان واگذار نموده و سیاست‌گذاری، مشاوره و نظارت را به دانایان بسپریم؛ حال آنکه امروزه این نقوش به صورت مطلوب پیاده نشده‌اند.
بدین‌مراتب بنا داریم شورایی را به عنوان سیاست‌گذار تشکیل داده تا نقش اصلی را به عنوان تعیین کننده راهبردها و نظارت بر فعالیت‌های اجرایی مؤسسه انجام دهد و در مواقع عادی هر چهار ماه یک بار جلسه علنی تشکیل دهد.
در کنار شورای سیاست‌گذاری، شورایی از جوانان و دانشجویان با دغدغه و توانمند، جهت پاسخ به امور اجرایی مؤسسه تشکیل می‌گردد که سه نماینده از این شورا در شورای سیاست‌گذاری(هیئت‌امنا) عضویت خواهند داشت. شورای اجرایی با اتکّا بر توان و تجربه اعضا و نیز بهره‌گیری از تجربیّات و رهنمودهای ارزنده هیئت امنا، اساتید، کارشناسان و مشاوران؛ مدیریت اجرایی مؤسسه را برعهده خواهند داشت.
مبانی نظری مؤسسه ندای سلامت مرهم
بر کسی پوشیده نیست که همه نیاز انسان، مشکلاتِ مالی نیست و ضعفِ فکری و فرهنگی از نیازهایی است که وجود دارد. نیاز فکری، احساس تنهایی، ناامیدی و کمبود محبت از نیازهایی است که چاره آن صرفأ پولی نیست؛ بلکه مستلزم اندیشه، انگیزه و اراده است. باورِ ما اینست که درد افراد جامعه، جدا از یکدیگر نیست و دردهای عظیم جسمی و روانی اگر به درستی درمان نشوند به جامعه منتقل می‌شود. از طرفی اعتقاد داریم، همیاری‌ها نباید صرفأ پولی و یا از جنس کارهای دولتی باشد و ضروریست بتوان بستری را فراهم نمود تا مردم خودشان این کار را عاشقانه انجام دهند. نذر سلامت، حرکتی عاشقانه است که سنگ بستر آن فرهنگ می‌باشد و تسهیلِ فرصتِ مشارکت، برای تمام افرادی است که می‌خواهند و می‌توانند مقداری از وقت و تخصص خود را در جهت رفع نیاز همنوعان‌شان هدیه کنند.
استقبالِ چشمگیر قاطبه شریف هموطنان نیک‌اندیش، مؤسسات مردم‌نهاد، صاحبین صنعت، اقشار اجتماعی و اصناف اقتصادی از طرح مشارکت اجتماعی با تکیه بر ایده "نذر تخصص‌ها" بسیار مغتنم و ارزنده است. در اجرای این ایده همه اقشار جامعه در راستای مسئولیت‌‌پذیری اجتماعی؛ صرفأ نه با نگاه پولی که بر مبنای سایر مهارت‌های تخصصی برای نیل به توسعه فرهنگی و اجتماعی دعوت می‌شوند. از در نظر گرفتنِ پزشک خیراندیشی که تمایل دارد به صورت ماهیانه، تعداد مشخصی بیمار را ویزیت و درمان نماید؛ تا همّتِ آن راننده عزیز که نذر می‌کند، ماهیانه یک نیم‌روز، در اختیار حمل و نقل مجموعه باشد؛ یا دغدغه دانشجو، کارآفرین یا هنرمندی که حاضر است ماهیانه کلاس‌های آموزشی رایگان برگزار نماید و نهایتأ پیش‌بینی خیل عظیم مشارکت‌های مستقیم مردمی که بستر آن تاکنون مهیّا نشده است.
در این راستا، طراحی مدل و ساختاری نظامند با عملکردی شفاف که بتواند بین نیازهای موجود و خدمات قابلِ ارائه هماهنگی ایجاد نماید، ضروری است. مؤسسه ندای سلامت مرهم،خارج از سیاست‌های وزارت محترم بهداشت، برنامه‌ریزی نمی‌نماید؛ چرا‌که معتقد است برای موفقیت؛ می‌بایست در راستای چشم‌اندازِ ترسیمی توسعه کشور حرکت نماید تا بتوان با ارتقای بهره‌وری و توسعه مشارکت‌های مردمی، به نتایج مطلوب رسید.